ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΟΥ - Ο ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ - ΑΓΙΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ.

Ο Ιωάννης Δούκας Βατάτζης, γεννήθηκε το 1193 στο Διδυμότειχο της Θράκης. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Παππούς του ήταν ο Κωνσταντίνος Βατάτζης Στρατοπεδάρχης του βασιλέως Μανουήλ του Κομνηνού. Επίσης είχε ρίζες και από την γνωστή οικογένεια των Δουκών.

Την οικογενειακή του περιουσία την μοίρασε στους φτωχούς και στην Εκκλησία και εγκαταστάθηκε στο θείο του στο Νυμφαίο της Βιθυνίας που ήταν τότε η έδρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και στην οποία  νέος αυτοκράτορας είχε ανακηρυχθεί ο Θεόδωρος Λάσκαρης.

Ο θείος του Ιωάννη ήταν ιερέας στα ανάκτορα του Λάσκαρη και έτσι η γνωριμία τους  ήταν αναπόφευκτη με αποτέλεσμα ο τελευταίος να εκτιμήσει τον ακέραιο χαρακτήρα του Ιωάννη και να τον παντρέψει με την κόρη του Ειρήνη, μετά από μονομαχία που είχε με τον Λατίνο Κόραδο, ο οποίος επίσης την διεκδικούσε και τον οποίο και νίκησε.

Όταν ο βασιλιάς Θεόδωρος Λάσκαρης πέθανε, ανέλαβε την Αυτοκρατορία ο ίδιος στα 1222 μ.Χ., ως Ιωάννης Γ’ Δούκας Βατάτζης. Η άνοδος του Ιωάννη στον θρόνο της Νικαίας δεν βρήκε σύμφωνους τους αδερφούς του Θεοδώρου, Ισαάκιο και Αλέξιο Λάσκαρη. Δυσαρεστημένοι, κατέφυγαν στην αυλή του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ροβέρτου Β΄ ντε Κουρτεναί ζητώντας βοήθεια για την ανατροπή του Ιωάννη. Μάλιστα προς επισφράγιση της συμμαχίας τους, του πρόσφεραν το χέρι της ανιψιάς τους, κόρης του Θεοδώρου, Ευδοκίας, την οποία είχαν απαγάγει και φέρει μαζί τους στην Κωνσταντινούπολη. Το συνοικέσιο δεν ευόδωσε αλλά ο Ροβέρτος βοήθησε τους αδερφούς Λάσκαρη να στρατολογήσουν μισθοφόρους προσφέροντάς τους στρατό.

Ο Ιωάννης εντωμεταξύ έγινε, ο προστάτης των αδικούμενων, ο δικαιότατος κριτής, η πηγή η αστείρευτη της ελεημοσύνης, τόσο, που του δόθηκε το προσωνύμιο Ελεήμων!

Ήταν ακόμη ευσεβής και πιστός στην Ορθοδοξία και όχι μόνο έδειξε, αλλά και κατάφερε με το ζήλο του να βαπτιστούν Χριστιανοί όλοι οι Ιουδαίοι της επικράτειάς του! Επίσης, προσπάθησε τα μέγιστα, να γίνει η επανένωση των Εκκλησιών, δηλαδή να αναγνωρίσει η Δύση το ορθό Δόγμα. Κατάφερε μάλιστα να αποσταλούν πρέσβεις από τον Πάπα Γρηγόριο Θ’ και να αρχίσει διάλογος, προεξάρχοντος από τη δική μας πλευρά του τότε Πατριάρχου Γερμανού του νέου. Ο Ιωάννης θα τα κατάφερνε τότε  αλλά δυστυχώς οι Δυτικοί δεν θέλησαν στο τέλος να αφαιρέσουν την αντιορθόδοξη προσθήκη από το Σύμβολο της Ορθής Πίστεως, δηλαδή το “και εκ του Υιού εκπορευόμενον”.

Ο Βατάτζης, υπήρξε ο προστάτης της αγροτικής και αστικής τάξης και επιδίωκε διαρκώς την άνοδο του βιοτικού επιπέδου κυρίως των γεωργών και κτηνοτρόφων. Για να τους βοηθήσει έκανε μεγάλη απογραφή και επίταξε τεμάχια γης από τους μεγαλοκτήμονες και τους αριστοκράτες και τα μοίρασε σε όλους τους φτωχούς υπηκόους του, ώστε να ζουν άνετα και ανθρώπινα.

Πήρε μέτρα που απαγόρευαν τη σπατάλη του δημοσίου και του ιδιωτικού πλούτου, ενώ ίδρυσε φιλανθρωπικούς και ευκτήριους οίκους, πτωχοκομεία, νοσοκομεία, γηροκομεία, βιβλιοθήκες, έχτισε Ναούς και βοήθησε αποφασιστικά τα Μοναστήρια.

Επιθυμία του Ιωάννη Βατάτζη ήταν η ανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως και η ανασύσταση της Ελληνοχριστιανικής Αυτοκρατορίας.

Νίκησε τους Λατίνους που κρατούσαν όμως ακόμα σκλαβωμένη την Πόλη και τους επέβαλε τη συνθήκη του 1225, με την οποία κατελάμβανε όλα τα Μικρασιατικά εδάφη, εκτός από αυτά που ήταν κοντά στη Νικομήδεια και απέναντι από την Κωνσταντινούπολη.

Κατασκεύασε  ισχυρό στόλο και ελευθέρωσε Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία, Κω και άλλα νησιά του Ελληνικού Αρχιπελάγους, υπολογίζοντας σωστά ότι τον έλεγχο στο Αιγαίο κάνει όποιος έχει στόλο και άρα οι Λατίνοι χωρίς πολεμικά πλοία και βάσεις, δεν θα κρατούσαν για πολύ ακόμη τη Πόλη. Έπιασε τον Ελλήσποντο και επιχείρησε τις πρώτες επιθέσεις στα περίχωρα της Βασιλίδας, πετυχαίνοντας στα 1225 να απελευθερώσει τη στρατηγικά σημαντική Αδριανούπολη. Ο δρόμος πια για την Πόλη ήταν ανοιχτός.

Ενώ όμως όλα έβαιναν καλώς για το κράτος της Νίκαιας, και ενώ ο Ιωάννης είχε ξεκινήσει τη βασιλεία του με τόσο καλούς οιωνούς, άρχισε να εξελίσσεται στην   

 Νίκαια συνωμοσία κατά του αυτοκράτορα. Επικεφαλής των συνωμοτών, που θέλησαν να εκμεταλλευτούν την απουσία του αυτοκράτορα, ήταν ο εξάδελφος και στενός συνεργάτης του, Ανδρόνικος Νέστογγος. Ο Ιωάννης, όμως, πληροφορήθηκε εγκαίρως τα περί συνωμοσίας και εγκαταλείποντας τις επιχειρήσεις, επέστρεψε στην Νίκαια σώζοντας έτσι τον θρόνο του. Ωστόσο μέχρι το 1235 δεν επιχείρησε να ηγηθεί προσωπικά στρατιωτικών επιχειρήσεων για την επέκταση των συνόρων, έχοντας ως κύριο σκοπό του την εδραίωση της θέσης του και την ρύθμιση των εσωτερικών ζητημάτων.

Στα ανατολικά προέλαυναν εκείνο τον καιρό οι Μογγόλοι, που νίκησαν το Σουλτάνο του Ικονίου, ο οποίος αναγκάστηκε να ζητήσει συνθήκη με τη Νίκαια, παύοντας έτσι να αποτελεί κίνδυνο.

Το 1246 βρέθηκε στην Θράκη, όπου επιθεωρούσε τις φρουρές των πόλεων, εν όψει της λήξης ανακωχής με τους Φράγκους. Μαθαίνοντας ότι ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Καλιμάν, πέθανε αφήνοντας στον θρόνο τον ανήλικο αδερφό του, επετέθη κατά των Βουλγάρων. Σε σύντομο διάστημα προσαρτήθηκε στο βασίλειο της Νικαίας ολόκληρη η νότια και νοτιοδυτική Βουλγαρία και τμήματα της Μακεδονίας. Σημαντικές πόλεις, όπως οι Σέρρες, η Βέροια, το Μελένικο και τα Σκόπια ήλθαν κάτω από τον βυζαντινό έλεγχο και οι περισσότερες απ’ αυτές αμαχητί. Στράφηκε τότε και κατά της Θεσσαλονίκης την οποία κατέλαβε σε συνεργασία με δυσαρεστημένους από τη διακυβέρνηση του νέου δεσπότη Δημήτριου, αριστοκράτες της πόλης. Με τη συμβασιλεύουσα υπό την κατοχή του, ο Βατάτζης εδραίωσε τη θέση του ως μοναδικός βυζαντινός αυτοκράτορας στη συνείδηση του λαού. Προσεταιρίστηκε, επίσης, τον δεσπότη της Ηπείρου, Νικηφόρο, διάδοχο του Μιχαήλ Β΄ με την προοπτική συνοικεσίου. Μα ο Νικηφόρος αθέτησε τη συμφωνία και το 1251 επιτέθηκε κατά των πόλεων της Μακεδονίας που υπάγονταν στη Νίκαια. Χρειάστηκε μια ακόμα εκστρατεία και πολλές αμφίρροπες μάχες μέχρι τελικά να συνθηκολογήσει ο Νικηφόρος – με την προοπτική συνοικεσίου πάλι και λαμβάνοντας τον τίτλο του δεσπότη όπως οι προκάτοχοί του, αλλά με ακόμα λιγότερα εδάφη.

Η γυναίκα του Ιωάννη, Ειρήνη Λάσκαρη, πεθαίνει τότε και ο ίδιος θέλοντας να εξυπηρετήσει την πατρίδα του και έχοντας αναπτύξει μια φιλία με το Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β’, δέχεται να γίνει ο γάμος του με την κόρη του Φρειδερίκου, Κωνσταντία, ως επισφράγιση μιας πανίσχυρης συμμαχίας, που θα τρομάξει την Ευρώπη και ιδίως τους Λατίνους, που πιέζονται πλέον από παντού.

Αλλά, ενώ ο Ιωάννης Βατάτζης έφτιαξε ένα πανίσχυρο κράτος από τις στάχτες του Βυζαντίου και είχε σφίξει ασφυκτικά τον κλοιό γύρω από την Κωνσταντινούπολη, την οποία κατέλαβε ο διάδοχός του λίγα χρόνια μετά, στις 4 Νοεμβρίου του 1254, σε ηλικία 72 ετών, αφήνει την τελευταία πνοή του.

 Όπως φαίνεται από παλιά μουσικά χειρόγραφα πολυελέων και δοξολογιών, που φέρουν το όνομά του, ο Ιωάννης υπήρξε και μύστης της εκκλησιαστικής μουσικής. Το γεγονός αυτό βέβαια οφείλεται στη σχέση του με τον Θεόδωρο Λάσκαρη, .ο οποίος διακρίθηκε ως θεοτοκαριογράφος.

Την ημέρα της κοιμήσεώς του 4 Νοεμβρίου η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του και ιδιαίτερα τιμάται στη πατρίδα του, στο βυζαντινό Διδυμότειχο.

Το τίμιο σώμα του δίκαιου, γενναίου και ελεήμονος βασιλέα Ιωάννη, ενταφιάστηκε σε ένα Μοναστήρι που είχε κτίσει ο ίδιος και το είχε ονομάσει Σώσανδρα, ενώ αργότερα μέσω αποκαλύψεως ο ίδιος ο Ιωάννης, ζήτησε να μετακομισθεί το λείψανό του στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Όταν όμως πήγαν να ανοίξουν τον τάφο για να  

εκτελέσουν τη μετακομιδή, μια γλυκιά ευωδία απλώθηκε τριγύρω, σαν να είχε ανθίσει απότομα ένας κήπος.

Ο νεκρός φαινόταν σαν να κάθεται σε βασιλικό θρόνο, χωρίς να έχει καμιά μελανότητα, καμιά δυσωδία, κανένα απολύτως σημείο που να φανέρωνε πως ήταν νεκρός! Επτά χρόνια ήταν μέσα στον τάφο και το χρώμα του σώματός του ήταν όπως κάθε φυσιολογικού εν ζωή ανθρώπου! Έμοιαζε πραγματικά σαν ένας ολοζώντανος, αλλά ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ!

Η μνήμη του Αγίου Ιωάννη Δούκα Βατάτζη του Ελεήμονος, τιμάται και εορτάζεται από την εκκλησία, ιδιαίτερα στο «βυζαντινό» Διδυμότειχο, στην Εκκλησιά του Χριστού Σωτήρα του κάστρου, όπου και υπάρχει σαν θησαυρός η φορητή εικόνα του Αγίου, δημιούργημα της λαϊκής τέχνης του 1958, που πάνω της έχει γραμμένο και το Απολυτίκιό του:

“ Τον λαμπρόν Βασιλέα και των πιστών μέγα καύχημα και των νυμφαίων το κλέος, Ιωάννην τιμήσωμεν, εν ύμνοις και ωδαίς πνευματικαίς, την μνήμην επιτελούντες αυτού, συμφώνως ανακράζοντες. Δόξα τω σε Δοξάσαντι, δόξα τω σε στεφανώσαντι, δόξα των ενεργούντι δια σου πάσιν ιάματα”.

Ο «μύθος» του Μαρμαρωμένου Βασιλιά.

ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΙΑ.

   1. Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΕΘΟΔΙΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΠΑΤΑΡΩΝ γράφει: "απέλθετε επί τα δεξιά μέρη της Επταλόφου, και εκεί ευρήσεται άνθρωπον επί δύο κίονας, ιστάμενον εν κατηφεία πολλή (έσται δε λαμπρός το είδος, δίκαιος, ελεήμων, φορών πενιχρά, τη όψει αυστηρός και τη γνώμη πράος) έχοντα επί τον δεξιόν αυτού πόδα καλάμου τύλωμα, και φωνή υπό του αγγέλου κηρυχθήσεται, συνήσατε αυτόν Βασιλέα, και δώσουσιν αυτώ εις την δεξιάν χείρα ρομφαίαν, λέγοντες αυτώ, ανδρίζου Ιωάννη, και ίσχυε και νίκα τους εχθρούς σου, και επάρας την ρομφαίαν παρά αγγέλου, πατάξει τους Ισμαηλίτας Αιθίοπας, και πάσαν γενεάν άπιστον"!

   2. Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΓΡΑΜΜΕΝΗ ΜΕ ΚΩΔΙΚΑ ΣΎΜΦΩΝΩΝ (χωρίς φωνήεντα) ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (την οποία αποκωδικοποίησε ο Πατριάρχης Γεννάδιος) γράφει: "σπεύσατε πολλά σπουδαίως εις τα δεξιά μέρη άνδρα εύρητε γεναίον θαυμαστόν και ρωμαλέον τούτον έξετε δεσπότην"!

   3. Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΤΟΥ ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟΥ αναφέρει: " Εν γαρ ταις εσχάτοις ημέραις αναστήσει Κύριος ο Θεός βασιλέα από πενίας και πορεύεται εν δικαιοσύνη πολλή..."

   4. Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΑΡΑΣΙΟΥ γράφει σχετικά: "Και τότε εξυπνήσει ο Άγιος Βασιλεύες, ο εν αρχή μεν του ονόματος αυτού το ι, και εν δε τω τέλει σ, έχων, α σημαίνουσι σωτηρίαν...." δηλαδή το όνομα Ιωάννης.

   5. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΥ-ΚΟΙΜΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΔΙΝΟΥΝ ΧΡΗΣΜΟΙ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΥ:

   "Περί τοΰ θρυλουμένου πτωχού καί εκλεκτού βασιλέως, τοϋ γνωστοΰ και άγνωστου, τοϋκατοικοϋντος έν τη άκρα τής Βυζαντίδος. Ό αληθινός βασιλεύς... ον έδιωξαν τής οικίας αύτοΰ οί άνθρωποι... είς τό τέλος τών Ίσμαηλιτών άποκαλυφθήσεται... έν ήμερα Παρασκευή, ώρα τρίτη... αποκαλυφθήσεται..."

   Και σε άλλο σημείο: "Ερωτώσι  δε τον Βασιλέα, γέλοντες πώς ακούει το όνομά σου; ο δε αποκριθείς λέγει, ο πτωχός, ο πτωχολέων, το όνομά μου Ιω, των πάντων ήμην δραπέτης, και ήλθον να πληρώσω μόνον τας λστ' ημέρας. εγώ ειμί ο ο βασιλεύς ο πένης. π ελεών πτωχούς και πένητας, το δε όνομά μου, ιώτα και ω, συν τη μακρά, ο λέγεται Ιω, και ελήλυθα εις τον κόσμον εις Χριστιανών πρεσβείαν, ίνα φυλάττω χρόνους λστ'. Έπειτα πορεύομαι, όθεν εξήλθον, είτα έρχεται και ο λύκος ολόγας τινάς ημέρας"! "Ιω" όμως σημαίνει "Ιωάννης" και ως "λύκος" νοείται ο "Αντίχριστος", ο οποίος θα έρθει μετά τον Άγιο Βασιλέα, επειδή πρέπει να προηγηθεί ο ευαγγελισμός στην Ορθοδοξία όλης της ανθρωπότητας! Όσης απομείνει από τον φονικό Πόλεμο...

   6. Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΑ ΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ γράφει: "Τότε άγγελος εξ  ουρανού καταβήσεται δια νεύσεως Θεού, έχων εν τη χερί αυτού σκήπτρον και ξίφος του Αγιωτάτου Βασιλέως Κωνσταντίνου, και τον ειρηνικόν στέψει βασιλέα. Ος και αυτόν μέσον πάντων εστίν εν τω πολέμω, δώσει δε αυτώ το σκήπτρον και το ξίφος, και το όνομα αυτού Ελεήμονα καλέσει"! Αυτό είναι όμως το προσωνύμιο του Αγίου Ιωάννου Γ΄ Δούκα Βατάτζη του Ελεήμονος, Αυτοκράτορος Νικαίας!

Εκτός απο τις προφητείες υπάρχουν και μαρτυρίες ατόμων οι οποίοι υποστηρίζουν ότι κρυπτοχριστιανοί που ζουν στην Κωνσταντινούπολη τους οδήγησαν με πολλές προφυλάξεις σε σπηλιά όπου είδαν τον Άγιο Ιωάννη Δούκα Βατάτζη και επιβεβαιώνουν την άριστη κατάσταση στην οποία βρίσκεται τόσο το σώμα του όσο και τα ενδύματα του. Υποστηρίζουν επίσης ότι το χέρι του βρίσκεται στη λαβή σπαθιού που βγαίνει κάθε χρόνο κάποια χιλιοστά από την θήκη του και που σύμφωνα με τον μύθο όταν το σπαθί αυτό θα βγει εντελώς τότε θα γίνει ο Γ’ Παγκόσμιος πόλεμος και ο Άγιος θα σηκωθεί και θα ηγηθεί των Ελλήνων. Κάποιοι απ’ αυτούς επίσης υποστηρίζουν ότι έχουν δει το σώμα του Αγίου να έχει ήδη ανασηκωθεί και να στηρίζεται στον αγκώνα του. 

Αμαλία Πικρίδου Λούκα

Βραβευμένη Μελέτη.